शहर असो, कसबा असो किंवा एखादं लहानसं गाव – प्रत्येक ठिकाणाची एक खास ओळख असते. काही ठिकाणं त्यांच्या ऐतिहासिक वारशासाठी प्रसिद्ध असतात, तर काही निसर्गसौंदर्यामुळे. हीच खास ओळख त्या भागाला एक विशिष्ट स्थान प्राप्त करून देते, जी कालांतराने त्या ठिकाणाला ‘लँडमार्क’ बनवते. भारतात असंच एक अद्भुत ठिकाण आहे — मेघालय राज्याची राजधानी शिलाँगपासून सुमारे ६५ किमी अंतरावर असलेलं मॉसिनराम गाव, जे आज जगातील सर्वाधिक पाऊस पडणारं ठिकाण म्हणून ओळखलं जातं.
चेरापूंजीची जागा घेतलेला मॉसिनराम
एकेकाळी चेरापूंजी हे जगातील सर्वाधिक पावसाचे ठिकाण म्हणून जगभर प्रसिद्ध होतं. मात्र, 1973 ते 2019 या कालावधीत हवामान खात्याच्या आकडेवारीनुसार, चेरापूंजीमध्ये मॉसिनरामच्या तुलनेत सरासरी 0.42 मिलिमीटरने कमी पाऊस पडू लागला. हा फरक जरी अत्यल्प असला, तरी तो पुरेसा ठरला ‘सर्वाधिक पावसाळी ठिकाण’ हा किताब चेरापूंजीकडून मॉसिनरामकडे जाण्यासाठी. अशा प्रकारे, एक लहानसं, दुर्लक्षित गाव जागतिक नकाशावर झळकू लागलं.
का पडतो इतका पाऊस?
जगात सर्वाधिक पाऊस पडणारी ठिकाणं सामान्यतः भूमध्यरेषेच्या आसपास असतात — जसे की दक्षिण अमेरिका, मध्य आफ्रिका किंवा आग्नेय आशियातील काही देश. मात्र मॉसिनराम या नियमाला अपवाद ठरतो. मॉसिनरामच्या या नैसर्गिक चमत्कारामागे याचं भौगोलिक स्थान आणि हवामानशास्त्रीय परिस्थिती जबाबदार आहेत.
हेदेखील वाचा :amazing buildings: जाणून घ्या जगभरातील आश्चर्यचकित करणाऱ्या 5 अद्भुत इमारती
मॉसिनराम खासी पर्वतरांगांमध्ये वसलेलं असून त्याची उंची साधारण १४९१ मीटर आहे. या उंचीमुळे बंगालच्या उपसागराकडून येणाऱ्या उष्ण आणि दमट वाऱ्यांना अडथळा निर्माण होतो. त्यामुळे हे वारे ढग बनवून थांबतात, आणि ढगांतील आर्द्रता संघटित होऊन जोरदार पावसात रूपांतरित होते. मे ते सप्टेंबर या काळात येथे जवळजवळ दररोज एकदातरी जोरदार पाऊस होतो, आणि ढग सतत आकाशात मंडरतात.
पावसाचं गिनीज रेकॉर्ड
मॉसिनरामला मिळालेली ही मान्यता केवळ अनुभवापुरती नाही, तर ती गिनीज वर्ल्ड रेकॉर्ड्समध्ये अधिकृतरित्या नोंदलेली आहे. दरवर्षी सुमारे ११,८७१ मिलीमीटर इतका पाऊस येथे पडतो — जो भारतातील इतर कोणत्याही भागाच्या तुलनेत १० पट अधिक आहे. इतका पाऊस एकाच ठिकाणी होत असल्यामुळे मॉसिनरामला “Wettest Place on Earth” असे संबोधले जाते, आणि याचा फलक गावात अभिमानाने उभा आहे.
एकदा कंबोडियाच्या युरो नावाच्या गावाने दावा केला होता की त्यांच्या गावात वर्षभरात १२,७१७ मिलीमीटर पाऊस पडतो. पण जेव्हा गिनीज वर्ल्ड रेकॉर्ड्सने त्यांच्या मोजमाप पद्धतीची चौकशी केली, तेव्हा लक्षात आलं की त्यांनी वापरलेलं उपकरण जुने आणि अपुरे होते. त्यामुळे मॉसिनरामचाच रेकॉर्ड आजही अधिकृत मानला जातो.
पर्यटकांचं आकर्षण
इतक्या मोठ्या प्रमाणातील पावसामुळे मॉसिनराम पर्यटकांसाठी एक आकर्षण बनलं आहे. पूर्वी जसं लोक चेरापूंजीला ‘सर्वाधिक पावसाचं ठिकाण’ म्हणून भेट देत असत, तसंच आकर्षण आता मॉसिनरामसाठी निर्माण झालं आहे. वर्षभर थंड आणि दमट हवामान, हिरवीगार डोंगररांगा, धुक्याचे पडदे आणि झरझर वाहणारे झरे — हे सारं चित्र पर्यटकांना खुणावतं.
मॉसिनरामच्या वाढत्या प्रसिद्धीमुळे येथील स्थानिक लोकांचं अर्थकारणही सुधारत आहे. लहान लहान होमस्टे, स्थानिक मार्गदर्शक, स्थानिक अन्न आणि हस्तकला यामुळे रोजगाराच्या संधी निर्माण होत आहेत. शिलाँग किंवा चेरापूंजीला जाणाऱ्या पर्यटकांच्या यादीत आता मॉसिनराम हा थांबाही हमखास असतो.
जीवनशैलीतील वैशिष्ट्यं
इतक्या सतत पावसातही येथील जनजीवन थांबत नाही. भारतात इतरत्र पाऊस म्हणजे वाहतूक खोळंबणं, जनजीवन ठप्प होणं असं दृश्य दिसतं. पण मॉसिनराममध्ये पाऊस म्हणजे जीवनाचा अविभाज्य भागच बनलेला आहे. येथे लोक पावसात सहज वावरतात, आपली कामं करतात आणि रोजचं आयुष्य जगतात.
पावसात भिजण्यापासून बचाव करण्यासाठी येथे एक खास प्रकारचं छत्र वापरलं जातं, ज्याला **”कनूप”** म्हणतात. हे छत्र बांबूपासून बनलेलं असतं आणि शरीराचा कंबरेपर्यंतचा भाग झाकतं. त्यामुळे दोन्ही हात मोकळे ठेवून काम करता येतं. ही कनूप ही मॉसिनराम आणि चेरापूंजी या दोन्ही भागांची खास ओळख बनली आहे.
नैसर्गिक संपत्ती आणि जीवनशैली
सतत पावसामुळे इथे नैसर्गिक संपत्ती विपुल आहे. पाण्यात उगवणाऱ्या पालेभाज्या, हंगामी फळं, मासे — यांचा मुबलक साठा इथल्या लोकांना मिळतो. तसेच, शुद्ध आणि थंड हवेमुळे आरोग्यदृष्ट्या हे ठिकाण खूपच लाभदायक मानलं जातं.
मॉसिनराम हे केवळ ‘सर्वाधिक पाऊस पडणारं ठिकाण’ इतकंच नाही, तर ते एक जिवंत उदाहरण आहे की निसर्गाच्या अनाकलनीय शक्तींनी किती विलक्षण चमत्कार घडवू शकतो. हे गाव आज केवळ मेघालयाची नव्हे, तर संपूर्ण भारताचीही निसर्गवैभवाची एक अनमोल ओळख बनलं आहे.
जगात इतर कुठेही असा अनुभव मिळणार नाही, जिथं पाऊस म्हणजे सणासारखा वाटतो आणि ढग म्हणजे रोजचे पाहुणे असतात. त्यामुळेच मॉसिनराम — एक लहानसं गाव — आज जगाच्या पावसाच्या नकाशावर सर्वात उजळ ठिपका बनलं आहे.
-मच्छिंद्र ऐनापुरे,जत जि. सांगली