सारांश: आजकाल मुलांमध्ये मोबाईलचा अतिवापर मोठ्या प्रमाणावर होत असून त्याचा मानसिक, शारीरिक आणि सामाजिक जीवनावर नकारात्मक परिणाम होत आहे. ‘मोबाईल व्रत’ हा उपाय म्हणून विविध देश आणि भारतातील काही भागांमध्ये सकारात्मक पावले उचलली जात आहेत.
आजच्या काळात मोबाईल फोन सर्व वयोगटातील लोकांच्या जीवनशैलीचा अविभाज्य भाग बनला आहे. परंतु मुलांसाठी ही तंत्रज्ञानाची देणगी वरदानापेक्षा शापच ठरत आहे. वाढत्या स्क्रीन टाइम आणि सोशल मीडियाच्या सवयींमुळे मुलांच्या अभ्यासावर, आरोग्यावर आणि सामाजिक जीवनावर गंभीर परिणाम होत आहेत. मानसशास्त्रज्ञ आणि शिक्षणतज्ज्ञांनी यावर उपाय म्हणून ‘मोबाईल व्रत’ सुचवले आहे, जे देश-विदेशात प्रभावी ठरत आहे.
शिक्षणनगरीतील नवा उपक्रम:
राजस्थानमधील कोटा आणि सीकरसारख्या शैक्षणिक केंद्रांमध्ये दरवर्षी हजारो विद्यार्थी प्रवेश घेतात. येथील शिक्षणसंस्थांनी मुलांना मोबाईलपासून दूर ठेवण्यासाठी विशेष नियम लागू केले आहेत. आठवड्यातून एकदा मुलांना फक्त लँडलाइन किंवा की-पॅड फोनवरून पालकांशी संवाद साधण्याची परवानगी दिली जाते. यामुळे सकारात्मक परिणाम दिसून येत आहेत. मुलांचे लक्ष अभ्यासाकडे अधिक केंद्रीत होत असून त्यांच्या वागणुकीतही सुधारणा होत आहे.
परदेशातील कठोर नियम:
ऑस्ट्रेलिया, फ्रान्स, जर्मनी आणि स्वीडन यांसारख्या देशांमध्ये मुलांच्या स्क्रीन टाइम आणि सोशल मीडियाच्या वापरावर कठोर निर्बंध आहेत. स्वीडनमध्ये दोन वर्षांखालील मुलांसाठी मोबाईलचा पूर्णत: बंदी आहे, तर 16 वर्षांखालील मुलांसाठी सोशल मीडियावर काही प्रमाणात निर्बंध लादले आहेत. हे नियम मुलांच्या आरोग्याला आणि मानसिक विकासाला प्राधान्य देतात.
मानसशास्त्रज्ञांचा इशारा:
तज्ज्ञांचे मत आहे की, मोबाईलचा अतिरेकी वापर मुलांच्या मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यावर दुष्परिणाम करत आहे. ग्लोबल एज्युकेशन मॉनिटरिंग अहवालानुसार, जास्त स्क्रीन टाइममुळे मुलांमध्ये झोपेची कमतरता, नैराश्य आणि तणाव वाढत आहे.
भारतातील ‘मोबाईल व्रत’ उपक्रम :
भारतामध्येही स्क्रीन टाइम कमी करण्यासाठी ‘मोबाईल व्रत’ संकल्पना स्वीकारली जात आहे. मुंबईतील बोहरा समाजातील धर्मगुरूंनी 15 वर्षांखालील मुलांना मोबाईलपासून दूर ठेवण्याचे आवाहन केले आहे. महाराष्ट्र, राजस्थानातील काही गावांमध्ये संध्याकाळी 7 नंतर मुलांकडून मोबाईल घेतला जातो. महाराष्ट्रातील अहिल्यानगर, सांगली, लातूर जिल्ह्यातील सौंदाळा गावात काही गावांमध्ये संध्याकाळी 7 ते 9 या वेळेत ‘मोबाईल व्रत’ पाळले जाते.
हे देखील वाचा: निबंध ३: स्वच्छ वर्ग, सुंदर वर्ग / Essay 3: Clean Class, Beautiful Class
नैराश्य आणि मानसिक- समस्यांचे संकट:
मानसशास्त्रज्ञांच्या मते, मोबाईलच्या आहारी जाण्यामुळे मुलांमध्ये नैराश्य आणि मानसिक विकारांचे प्रमाण वाढले आहे. अधिक स्क्रीन टाइममुळे नातेवाईकांशी संबंध कमकुवत होतात आणि सामाजिक संवाद कमी होतो. याशिवाय, याचा अभ्यास व करिअरवरही नकारात्मक परिणाम होतो.
उपायाकडे पाऊल:
मुलांना मोबाईलपासून वाचवायचे असल्यास सुरुवात घरापासून करावी लागेल. पालकांनी स्वतःचा मोबाईल वापर कमी करून मुलांना प्रेरणा द्यावी. आठवड्यातून एखादा दिवस किंवा दररोज काही तास ‘मोबाईल व्रत’ पाळून मुलांना मोबाईलच्या सवयीपासून दूर ठेवता येईल.
आजच्या बदलत्या काळात मोबाईलचा मर्यादित वापर करणे प्रत्येक कुटुंबाची प्राथमिकता असली पाहिजे. मुलांच्या आरोग्यासाठी आणि उज्ज्वल भविष्यासाठी ‘मोबाईल व्रत’ हा एक प्रभावी आणि गरजेचा उपाय आहे. यामुळे केवळ मुलांनाच नव्हे, तर संपूर्ण समाजालाही निरोगी आणि आनंदी बनवता येईल.
महत्त्वाचे मुद्दे:
– राजस्थानातील शैक्षणिक संस्थांमध्ये विद्यार्थ्यांसाठी मोबाईल वापरावर निर्बंध लावले आहेत, ज्यामुळे त्यांचा अभ्यास आणि वर्तन सुधारत आहे.
– परदेशातील कठोर नियमांमध्ये स्क्रीन टाइम आणि सोशल मीडियाच्या वापरावर वयोमर्यादेनुसार निर्बंध आहेत, ज्यामुळे मुलांच्या आरोग्यावर सकारात्मक परिणाम होत आहे.
– भारतामध्ये, महाराष्ट्र, राजस्थान, आणि काही समाजांमध्ये संध्याकाळी ठरावीक वेळेस मोबाईलपासून दूर राहण्याचे नियम लागू केले आहेत.
मानसशास्त्रज्ञांच्या मते, मोबाईलचा अतिरेक मुलांमध्ये झोपेची कमतरता, नैराश्य, आणि तणाव निर्माण करतो. पालकांनी स्वतःपासून सुरुवात करून, मोबाईल व्रत पाळण्यास प्रवृत्त करावे.
मोबाईलचा मर्यादित वापर आणि ‘मोबाईल व्रत’ पाळल्याने मुलांचे आरोग्य, अभ्यास, आणि भवितव्य उज्ज्वल होण्यास मदत होईल, तसेच समाज अधिक निरोगी आणि आनंदी बनेल